O projekcie
Gdy w roku 2018 cała Polska świętowała obchody odzyskania niepodległości, Wielkopolanie mieli dodatkowy powód do hucznych obchodów. 27 grudnia 1918 r. wybuchło w Poznaniu Powstanie Wielkopolskie, które w krótkim czasie opanowało cały region przyczyniając się do włączenia kolebki polskiej państwowości w granice nowo powstającej II Rzeczpospolitej.
W setną rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego, Archiwum Państwowe w Poznaniu dla uczczenia tej jakże chlubnej karty w dziejach naszego narodu, przygotowało projekt zamieszczenia w Internecie zdigitalizowanych materiałów archiwalnych związanych z Powstaniem Wielkopolskim. Główną naszą motywacją, oprócz oczywiście wyeksponowania zwycięskiego zrywu niepodległościowego, był fakt wcześniejszego opracowania dostępnych materiałów poświęconych Powstaniu oraz ich digitalizacji. Zacznijmy jednak od początku.
Już w 2003 roku wykonane zostały prace związane z określeniem szczegółowej listy obiektów związanych z Powstaniem, które przechowywane były w polskich Archiwach Państwowych oraz innych placówkach i instytucjach takich jak chociazby biblioteki. Głownym zamierzeniem tego opracowania pt. „Powstanie Wielkopolskie 1918-1919”. Katalog źródeł i materiałów. Poznań, 2003” powstałego pod redakcją Stanisława Sierpowskiego było zidentyfikowanie i rozpoznanie materiałów poświęconych Powstaniu do ich późniejszej digitalizacji. W samym zbiorze Archiwum Państwowego w Poznaniu oraz w jego oddziałach zamiejscowych w Gnieźnie, Koninie i Pile skatalogowano 2320 jednostek, które obejmują około 61 tys. stron dokumentów.
Po etapie opracowania Katalogu źródeł dokonano jego weryfikacji przez pracowników Archiwum oraz przystąpiono do uporządkowania materiału, poprawy błędów i uzupełnienia listy o brakujące pozycje. Wybrane w ten sposób materiały archiwalne były sukcesywnie skanowane. Część archiwaliów była w złym stanie technicznym i zanim doszło do skanowania, konieczne było uprzednie przeprowadzenie niezbędnych prac konserwatorskich. Materiały były digitalizowane w Pracowni Reprograficznej naszego Archiwum na specjalistycznych skanerach OS10000 marki Zeutschel. Zeskanowane pliki należało poddać koniecznej obróbce na stacji graficznej, zaś gotowe skany dokumentów zostały zweryfikowane pod względem technicznym i merytorycznym, a następnie zarchiwizowane w podstawowym, bezstratnym formacie archiwalnym czyli TIFF. Na bieżąco sporządzano również kopii użytkowe w formatach PDF i JPG, w celu ich dalszej publikacji. Powyższym działaniom towarzyszyło uzupełnienie i zweryfikowanie elektronicznego inwentarza zdigitalizowanych materiałów. Digitalizacja i jednoczesne udostępnienie cyfrowych kopii materiałów w Internecie, z jednej strony umożliwia powszechny i bezpłatny dostęp do nich dla wszystkich zainteresowanych bez konieczności wizyty w pracowni naukowej Archiwum, z drugiej natomiast pozwola na wyłączenie oryginałów z udostępniania, a przez to wpływa na ich zabezpieczenie i ułatwia dalsze prace konserwatorskie.
Większość kopii materiałów została zamieszczona na portalu www.szukajwarchiwach.pl i jest dostępna dla użytkowników Internetu. Jednak specyfika tego portalu archiwalnego „wymusza” niejako na użytkownikach konieczność posiadania szerokiej wiedzy z zakresu dziejów ustrojowych z tego okresu i organizacji zespołów archiwalnych, aby można było sprawnie i optymalnie skorzystać z opublikowanych źródeł archiwalnych. Dla przykładu fotografie związane z Powstaniem znajdują się wśród setek innych dokumentów w rozmaitych Aktach Miast, Aktach Urzędu Wojewódzkiego, Aktach ZboWiD, itp. Bez sporej dozy wiedzy i szczęścia, osoby zainteresowane Powstaniem czy też odkrywcy rodzinnych korzeni prawdopodobnie nigdy nie natrafiliby na odpowiednie materiały.
Uznaliśmy więc, że warto wykorzystać zarówno „Katalog źródeł...” pod redakcją Stanisława Sierpowskiego, jak również inne opracowania i inwentarze dostępne w Archiwum i opracować „Cyfrowe Archiwum Powstania Wielkopolskiego” (CAPW), które zbierałoby wszystkie materiały archiwalne z zasobu Archiwum Państwowego w Poznaniu, które stanowią źródła do dziejów Powstania Wielkopolskiego. Co więcej, założeniem było powiązanie serwisu ze skanami dostępnymi w ramach portalu szukajwarchiwach.pl oraz umożliwienie łatwego wyszukiwania własnych haseł indeksowych – najczęściej nazw miejscowości i nazwisk powstańców.
W drugiej połowie 2018 roku przystąpiono do prac, a wstępna wersja serwisu została zainaugurowana 28 grudnia 2018 r. na spotkaniu organizowanym przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu, które odbyło się w Belwederze. Na stronie zamieszczono listę obiektów objętych digitalizacją (wspomninany już Katalog źródeł… pod redakcja Stanisława Sierpowskiego) oraz połączono zapisów na tej liście z kopiami cyfrowymi materiałów archiwalnych opublikowanych na portalu szukajwarchiwach.pl. W analogiczny sposób opracowano i zamieszczono listę haseł indeksu rzeczowego sporządzonego przez dr. Marka Rezlera do wybranych materiałów archiwalnych z listy obiektów objętych digitalizacją wraz z wykonaniem podlinkowania zapisów indeksowych do kopii cyfrowych materiałów archiwalnych. Oprócz tego, opracowana i udostępniona została lista uczestników Powstania Wielkopolskiego zarejestrowanych w księgach ZBOWID. Zapisy na tej liście zostały również połączone z cyfrowymi kopiami ksiąg, aby każdemu zainteresowanemu umożliwić łatwe odszukanie powstańców i lekturę oryginalnych dokumentów.
Chcieliśmy by beneficjentami projektu byli nie tylko pracownicy naukowi placówek o różnych profilach badawczych i historycy zajmujący się Powstaniem Wielkopolskim oraz problematyką związaną z odzyskaniem przez Polskę niepodległości, ale również osoby skupiające się na dziejach własnych rodzin i poszukujące śladów przodków – powstańców wielkopolskich. To w głównej mierze dla nich została opracowana wyszukiwarka i – mamy nadzieję – czytelny sposób prezentacji informacji. Oczywiście zdajemy sobie sprawę z faktu, że jakiekolwiek opracowanie dotyczące tak wielkiego wysiłku dziesiątek, jeśli nie setek tysięcy osób sprzed stu lat, jakim było Powstanie Wielkopolskie, z założenia nie będzie kompletne. Naszym celem było jednak przede wszystkim zaprezentowanie dostępnych materiałów dotyczących Powstania z naszego zasobu archiwalnego oraz naszych oddziałów zamiejscowych w Gnieźnie, Koninie i Pile.
Projekt został zrealizowany przez Archiwum Państwowe w Poznaniu przy wsparciu finansowym Fundacji Veolia.
